شناخت انواع مادربرد و اجزای مادربرد

در نام مادربورد یا motherboard از لغت mother به معنی “مادر” استفاده شده است. زیرا همه چیز را به یکدیگر متصل می‌کند و تمام قطعات کامپیوتر روی آن قرار می‌گیرد. در مقاله‌های پیشین گفتیم چگونه نام و مدل مادربورد را مشاهده کنید. در این پست قصد داریم به طور خاص در مورد مادربوردهای کامپیوتر صحبت کنیم. اگرچه انواع بسیاری از مادربوردها وجود دارد که می‌توانید در فروشگاه‌های لوازم الکترونیکی بیابید، اما رایج‌ترین آن‌ها 4 نوع است. اگر می‌خواهید یک کامپیوتر شخصی بسازید یا فقط می‌خواهید بدانید که کدام نوع مادربوردها محبوب هستند و چه کاری انجام می دهند، در این مقاله درباره هر یک توضیحی ساده خواهیم داد. انواع مادربورد به چهار دسته زیر تقسیم می‌شود که در کامپیوترهای شخصی مورد استفاده قرار می گیرند:

1.  Mini-ITX
2.  Micro-ATX
3.  ATX
4.  E-ATX

این اسامی بیانگر نوع شکل آن‌هاست که اندازه یوردها و ویژگی‌های آن‌ها را نشان می‌دهد. هر چه اندازه بورد کوچک‌تر باشد، ویژگی‌های آن نیز کمتر است. این امری عادی است، اما استثنائاتی وجود دارد که می‌توانید در یک بورد کوچک‌تر ویژگی‌های بیشتری نسبت به یک بورد بزرگ‌تر پیدا کنید.
در ادامه توضیح می‌دهیم که هر کدام چه اندازه‌ای دارند و از چه ویژگی‌هایی برخوردارند.

انواع مادربورد : Mini-ITX motherboard

از نام این مادربورد، می‌توانید اندازه آن را حدس بزنید. به طور کلی، این کوچک‌ترین مادربوردی است که در کامپیوترهای شخصی استفاده می‌شود. نگاهی به شکل مادربورد Mini-ITX بیندازید:

ویژگی ها

این مادربورد بسیار کوچک و دارای ویژگی‌های محدودی است. ابعاد Mini-ITX حدود 17 در 17 سانتی‌متر یا 6.7 در 6.7 اینچ است. مادربورد Mini-ITX برای صرفه‌جویی در فضا مورد استفاده قرار می‌گیرد و تمامی ویژگی‌های اصلی بوردهای بزرگ را دارد. برخی افراد ترجیح می‌دهند از مدل Mini-ITX که از ATX کوچک‌تر است، برای کامپیوتر خود استفاده کنند. این مدل یک فرصت عالی را برای کسانی که فضای کافی در کامپیوترهای شخصی خود ندارند فراهم می‌کند.

Mini-ITX مجهز به سوکت در اندازه بوردهای بزرگ است. اما برخی درگاه‌ها و شکاف‌های آن از نظر کمیت کاهش یافته. بیش از یک اسلات حافظه PCI-Ex 16 و دو  اسلات DIMM بر روی مادربورد Mini-ITX وجود ندارد. تقریباً در هر بورد ITX فقط 4 درگاه SATA برای ذخیره‌سازی و چند هدر فن قرار دارد.

انواع مادربورد : Micro-ATX motherboard

مادربورد Micro-ATX بزرگ‌تر از ITX است. ابعاد 24.4 در 24.4 سانتی‌متر یا 9.6 در 9.6 اینچ دارد. اما ممکن است برخی از انواع آن بسته به شکاف‌ها و پورت‌هایی که دارند، دارای ابعاد 9.6 در 8.1 اینچ یا 24.4 در 20.6 سانتی‌متر باشد. یکی از مادربوردهای Micro-ATX مادربورد ارزان‌قیمت و همه‌کاره ASUS Prime A320M-E است. مادربورد Micro-ATX در رده بوردهای متوسط قرار می‌گیرد:

ویژگی ها

مادربورد Micro-ATX دارای ویژگی‌های خوب و اندازه مناسب است. این برد بزرگ‌‍تر از مادربورد ITX است، در حالی‌که از یک مادربورد کامل ATX کوچک‌تر است. از اسلات‌ها و پورت‌های بیشتری پشتیبانی می‌کند. اندازه آن نیز متفاوت است و آن را به یک بورد انعطاف‌پذیر تبدیل می‌کند.
بسته به ابعاد، تعداد اسلات‌های PCI و حافظه از نظر کمیت متفاوت است. یک بورد Micro-ATX می‌تواند دارای دو اسلات DIMM یا چهار اسلات DIMM باشد که باعث گسترده‌تر یا باریک‌تر شدن آن می‌شود. هم‌چنین می‌تواند تنها دارای یک اسلات PCI-Ex 16 باشد. اما نوع دیگر آن حداکثر سه اسلات PCI-Ex 16 داشته باشد. این تابلوها دارای ویژگی‌های متنوعی هستند متناسب با قیمت آن‌ها دارای VRM، هیت سینک بزرگ، هدر فن و امکانات ذخیره سازی بیشتر هستند.

انواع مادربورد : ATX Motherboard

استاندارد ATX محبوب‌ترین ماردبورد است. زیرا دارای ویژگی‌های بسیاری است که می‌تواند هر نیازی را برطرف کند. خواه برای بازی یا کارهای روزمره. ATX بزرگ‌تر از Micro-ATX و از E-ATX کوچک‌تر است. مادربورد ATX را می‌توانید در تصویر زیر مشاهده کنید:

ویژگی ها

مادربورد ATX دارای ویژگی‌ها با قابلیت ارتقای بسیاری است که بسته به نیاز کاربر برای استفاده چندین سال کافی است. درگاه و اسلات‌های بیشتری در مقایسه با Mini-ITX و Micro-ATX دارد، اما هزینه آن بالا است. ابعاد کلی آن 12 در 9.6 اینچ یا 30.5 در 24.4 سانتی‌متر است. هم‎چنین تمام ویژگی‌هایی موردنیاز از جمله اورکلاک، پشتیبانی زیاد از حافظه، CPUهای سطح بالا، حافظه بیشتر، خنک‌کننده بهتر و غیره را برای علاقه‎مندان به کامپیوترهای پرقدرت فراهم می‌کند. این بورد برای کسانی که مشکل فضا ندارند مناسب است. مادربوردهای ATX از نظر ظاهری بهتر هستند و فضای داخلی یک شاسی را پر می‌کنند.

یکی از مزیت‌های ATX این است که از چندین اسلات PCI و حداقل چهار اسلات DIMM پشتیبانی می‌کند که می‌توانید بیش از 32 گیگابایت رم حافظه به آن اضافه کنید. این مادربوردها ممکن است دارای یک چیپست unlocked باشند. این نوع چیپست‎‌ها برای VRM های بسیار مناسبی با هیت سینک‌های کارآمد برای اورکلاک پایدار استفاده می‌شوند.

هم‌چنین هدر فن های زیادی دارند که برای اتصال فن های شاسی، رادیاتورها و کولرهای مایع سفارشی استفاده می‌شوند. علاوه براین تعداد زیادی پورت SATA و سایر درگاه‌های دستگاه‌های ذخیره‌سازی دارند که باعث افزایش توانایی ATX برای اتصال می‌شود. دارای 3-4 اسلات برای PCI-Ex 16 هستند که امکان استفاده از کارت‌های گرافیکی متعدد را فراهم می‌کند.

انواع مادربورد : E-ATX motherboard

مادربورد E-ATX جزو بوردهای متداول  و رایج بین اکثر مردم نیست. بسیاری کاربران ترجیح می‌دهند از بورد ATX خریداری کنند. اما کسانی که به یک اسب بخار احتیاج دارند و کار تخصصی و سنگین انجام می‌دهند، مطمئنا به هسته CPU قدرتمند و حافظه بالا نیاز دارند. مادربوردهای E-ATX بهترین گزینه برای این افراد هستند. در تصویر زیر نمونه‌ای از E-ATX آورده شده است:

ویژگی ها

مادربورد E-ATX در ابعاد 12 در 10.9 اینچ یا 30.5 در 27.7 سانتی‌متر تولید می‌شود. بزرگ‌ترین مادربورد بین 4 نوع ذکر شده است و عرض بیشتر آن به دلیل افزایش شیارهای DIMM است. قدرت و توانایی E-ATX فوق‌العاده است و جزو بوردهای گران‌قیمت محسوب می‌شود. سوکت و پردازنده‌های آن متفاوت و بسیار قدرت‌مندتر از سه دسته بالا هستند.

یک مادربورد E-ATX تمام ویژگی‌های لازم برای انجام کارهای رده بالا مانند رندر، پردازش فیلم و کارهایی دارد که یک صفحه ATX معمولی نمی‌تواند انجام دهد، را دارد. برای جمع کردن یک کامپیوتر با مادربورد E-ATX، باید پردازنده بسیار رده بالا که دارای هسته قدرت‌مندی است خریداری کنید.

E-ATX دارای تعداد زیادی اسلات (4 یا حتی بیشتر) PCI-Ex 16 و 8 اسلات DIMM است. بسته به قابلیت استفاده از کارت گرافیک در کاربردهای مختلف، می تواند 3-4 کارت گرافیک را در SLI یا CrossfireX به راحتی پشتیبانی کند. ظرفیت رم در این بوردها بسیار زیاد است که در مورد مادربردهای  E-ATX معمولاً 128 گیگابایت است. هم‌چنین دارای ویژگی عیب یابی داخلی، وای فای، کارت صدا و پردازنده هستند و بخش‌های بسیار قدرتمند VRM برای اورکلاک پایدار دارند.

اجزای یک مادربورد پیشرفته

مادربوردهای پیشرفته از چندین قطعه تشکیل شده‌اند که هر یک از آن‌ها کار متفاوتی انجام می‌دهند. این بخش مخصوص افرادی است که علاقه‌مند به شناخت اجزای بورد اصلی کامپیوتر هستند. بعد از شناخت اجزای سازنده آن می‌توانید ماردبورد کامپیوتر خود را تعویض کنید. در ادامه به معرفی اجزای سازنده مادربوردهای پیشرفته می‌پردازیم.

CPU socket

سوکت CPU محل نصب پردازنده کامپیوتر است. در حال حاضر دو تولیدکننده اصلی پردازنده Intel و AMD وجود دارد. این دو شرکت پردازنده‌هایی را تولید می‌کنند که روی سوکت‌های مختلف نصب شده‌اند. غیرقابل تعویض هستند و سوکت‌های آن‌ها با یکدیگر متفاوت است.

سوکت CPU شامل چند صد پین است که با تراشه پردازنده در تماس مستقیم قرار می‌گیرند. ممکن است مانند آخرین سوکت AMD AM4 چند صد سوراخ پین داشته باشد. هر دو شرکت Intel و AMD در دهه‌های گذشته سوکت‌های مختلفی تولید کرده‌اند که از نسل‌های مختلف پردازنده‌ها پشتیبانی می‌کنند.

VRM

VRM مخفف ولتاژ تنظیم‌کننده ولتاژ است و وظیفه تنظیم ولتاژ از منبع تغذیه برای CPU را بر عهده دارد. منبع تغذیه دارای یک اتصال‌دهنده برق 12VDC EPS+ است که وظیفه تأمین ولتاژ VRM را دارد و VRM ولتاژ 12 را به ولتاژ بین 1.1V به 1.4V تبدیل می‌کند. VRM از سه جزء تشکیل شده است: خازن، Chokes و MOSFET که برای اطمینان از پایداری و کنترل منبع تغذیه تعبیه شده‌اند.

DIMM slots

اسلات های DIMM یا (Dual In-Line Memory) برای نصب پایه‌های RAM استفاده می‌شوند که داده‌ها را به طور موقت در خود ذخیره می‌کنند و با درایوهای ذخیره سازی متفاوتند. هارددیسک می‌تواند داده‌ها را حتی پس از قطع منبع تغذیه به طور دائم ذخیره کند. تعداد اسلات DIMM از بوردی به بورد دیگر متفاوت است. یک مادربورد پیشرفته که جزو یکی از 4 دسته ماردبوردهای بالا است می‌تواند شامل 2 تا 8 اسلات DIMM باشد.

PCI or Expansion slots

اسلات Expansion یا PCI که مخفف (Peripheral Component Interconnect) است، برای اتصال وسایل جانبی به طور مستقیم به بورد استفاده می‌شود. اسلات PCI در اندازه و توانایی‌های متفاوتی ساخته شده‌اند. رایج‌ترین اسلات‌های PCI دو نوع PCI-E x1 و PCI-E x16 هستند. مادربوردهای قدیمی از اسلات‌های AGP استفاده می‌کردند که برای نصب کارت ویدیویی استفاده می‌شدند. امروزه اسلات‌های PCI-E x16 جایگزین آن‌ها شده‌اند.

SATA

SATA مخفف Serial Advanced Technology Attachment رابطی است که یک دستگاه ذخیره‌سازی مانند هارد یا درایو solid را به مادربورد متصل می‌کند. برخلاف سایر اجزای سازنده، یک هارد دیسک SATA یا SSD از طریق کابل SATA که دارای 7 پین است متصل می‌شود.

M.2

M.2 از جدیدترین قطعاتی است که به مادربوردهای پیشرفته اضافه شده است. M.2 به عنوان واسط برای اتصال SSD  Wifi، بلوتوث و غیره استفاده می‌شود. زیرا گذرگاه‌های PCI  SATA و USB از طریق این قطعه سرعت بیشتری می‌یابند. اتصال SSD NVME که از طریق M.2 باعث عدم کندی می‌شود. زیرا 4 خط PCI برای انتقال داده باعث می‌شود چندین برابر سریع‌تر از درایوهای SATA شود. امروزه بیشتر مادربوردهای Intel و AMD حداقل دارای یک اسلات M.2 هستند.

Audio

هر مادربوردی دارای بخش صوتی اختصاصی در نزدیکی جک‌های صوتی I/O است. به طور کلی می‌توان با یک خط مدار PCB که در آن چندین خازن وجود دارد، آن را شناسایی کرد. مادربوردهای سطح بالا و پیشرفته دارای قطعات بیشتری در بخش صوتی برای صدایی شفاف هستند.

CMOS battery

CMOS battery یک رم غیرفرار (با قطع برق اطلاعات آن از بین نمی‌رود) است که در هر مادربوردی وجود دارد و از جنس نقره و گرد و به راحتی قابل تشخیص است. این باتری وظیفه ذخیره اطلاعات سخت افزاری مانند مشخصات CPU  RAM، دیسک درایو، کارت‌های گرافیکی و غیره را در BIOS دارد. هم‌چنین مسئول زمان و تاریخ کامپیوتر است.

Headers

هدرها اتصالات پین هستند که برای اتصال وسایل جانبی به مادربورد استفاده می‌شوند. اجزایی مانند فن‌های شاسی، فن‌های CPU، پتل جلویی صوتی و پورت USB، دستگاه‌های RGB و غیره از طریق این هدرها به مادربورد وصل می‌شوند. هر یک از این هدرها پیکربندی پین متفاوتی دارند و روی یک ولتاژ خاص کار می‌کنند.

Power Connectors

مادربورد از طریق برق تغذیه می‌شود و کانکتورهای مختلف برق برای قطعات مختلف وجود دارد. برخی از اجزا نیازی به اتصال‌دهنده‌های برق اضافی در مادربورد مانند RAM، درایوهای ذخیره سازی و کارت‌های گرافیکی ندارند. دو اتصال‌دهنده برق اصلی وجود دارد: ATX و EPS. پیکربندی پین آن‌ها از بوردی به بورد دیگر متفاوت است. در حالی که اتصال‌دهنده برق ATX وظیفه انتقال نیرو به بخش‌های مختلف مادربورد را دارد و اتصال‌دهنده برق EPS صرفاً برای تأمین برق VRM به کار می‌رود.

I/O

هر مادربورد دارای بخش ورودی/خروجی یا I/O در قسمت عقب شاسی است که چندین درگاه برای اتصال لوازم جانبی دارد. درگاه‌هایی مانند جک‌های USB, PS/2, HDMI, VGA, LAN و Audio برای اتصال دستگاه‌ها در این قسمت قرار دارند.